Bệnh cúm – nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán, điều trị, bệnh lý

Ở phút 18:30 trong bài giảng về Siêu vi học hay virút học [1] của Vincent Racaniello có lượt qua chi tiết về thụ thể Neuraminidase (NA) và Hemagglutinin (HA) trên vỏ của virus cúm có thể dính vào salicylic acid trên màng tế bào liên quan đến tiến trình dính kết (Attachment) và nhập bào (Entry) của virus cúm.

Xin xem thêm:
[1] Vincent Racaniello, Virology Lectures 2019 #5: Attachment: Retrieved Feb 15, 2019, https://www.youtube.com/watch?v=R-LTuBTvOFw&t=1492s

Negative-sense RNA influenza virus (virus cúm RNA bản âm) nghĩa là gì: Theo cách phân loại virus của Baltimore [1] dựa vào nucleic acid (RNA/DNA), thì theo "qui ước" (convention) chứ chẳng vì lý do chính đáng nào cả, negative-sense RNA hay DNA bản âm tức là bản cần phải được "phiên mã" (transcribe) ra bản mRNA thông tin dương (positive sense messenger RNA) trước khi được "dịch mã" (translate) ra protein. Cũng được biết là, David Baltimore được tặng giải Nobel về SLH/Y nằm 1975 [2] do khám phá ra reverse transcriptase (enzyme polyme sao chép ngược từ bản RNA trở lại DNA- RTase, khám phá đánh đổ thuyết từ trung-tâm (central dogma), cho rằng biểu hiện của gene (gene expression) đi từ DNA–>mRNA–> Protein). Baltimore cũng khám phá ra một loại virus mới lúc ấy là retrovirus, tức là loại virus mang RNA là chất di truyền (xin nhớ là virus mang một là DNA hoặc là RNA, nhưng không có virus mang cả hai DNA và RNA). Bệnh cúm gây ra bởi virus cúm là loại RNA virus bản âm (negative-sense vRNA) có mang theo enzyme tạo ra RNA bản dương từ RNA bản âm ( RNA-dependent RNA polymerase) [3]. Một câu chuyện khoa học khám phá về sinh học phân tử rất đặc sắc.

[1] Xin theo dõi chi tiết từ bài giảng của Vincent Racaniello. YouTube videos (2018) Virology Lectures 2018 #3: Genomes and Genetics. Retrieved Oct. 7, 2018. https://www.youtube.com/watch?v=Fcoz0RnJ364&t=430s.
[2] David Baltimore, Wiki. Retrieved Oct. 7, 2018. https://en.wikipedia.org/wiki/David_Baltimore
[3] Influenza virus, Wiki. Retrieved Oct. 7, 20018. https://en.wikipedia.org/wiki/Influenza

Genetic drift (Di truyền phiêu-biến) là do sự tích tụ những đột biến di truyền ngẫu nhiên (random mutation) theo thời gian làm cho tần số (frequency), hay sự đột biến của một gene hay một allele (alen) nào đó tăng/giảm theo thời gian vì thế gọi là đột biến di truyền trôi dạt hay phiêu-biến là vậy. Ví dụ, trong cùng một tổng vốn gene (gene pool) của máu có nhiều gene tạo ra protein bề mặt của hồng cầu khác nhau tạo ra rất nhiều nhóm máu. Những nhóm máu phổ thông là (A, B, AB, O và Rh+/-…vv) nhưng tần số của từng nhóm máu thì khác nhau đây là do đột biến di truyền phiêu biến hay nguyên nhân còn là những cơ chế khác nữa. Ở đây, điều nên nhấn mạnh là sự khác biệt giữa cơ chế Genetic drift và antigenic shift (kháng-nguyên đột biến chuyển-dịch).

Ta đã bàn sơ qua về genetic drift là cơ chế có thể xảy ra cho "mọi" loài. Theo tôi biết, cơ chế antigenic shift "chỉ" ứng dụng vào virus mà thôi. Chúng ta hãy xem xét qua từng phần của cụm từ này. Trước tiên, những thứ/chất (phần lớn là protein) có thể gây ra phản ứng miễn dịch thích ứng. Những chất này gọi là kháng-nguyên (antigen) kích thích tế bào lympho B sau khi được sự hỗ trợ của tế bào hỗ-trợ T CD4+ biệt hoá thành Plasma cell (tương-bào) tiết kháng thể chống lại kháng-nguyên đặc hiệu mà chúng (B và T–MHC II complex) nhận diện ra. Nôm na kháng-nguyên là nguyên nhân hệ niễm-dịch tạo ra kháng-thể (antibodies) tức là những thể protein nhỏ cuốn thành hình cầu nhỏ có dạng Y phần lớn trôi nổi trong máu (immunoglobulin) hoặc nằm trên bề mặt của tế bào B. Còn đột biến (mutation) thì ta đã bàn rồi, nhưng đặc biệt ở virus (siêu-vi) thì thường thì chỉ những loài siêu vi đặc biệt có bộ gene phân-khúc (fragmented gene) mới có thể trộn lẫn gene với nhau tạo ra những hạt virus (virion) có thể lây nhiễm và thay đổi vật chủ (host). Xin nhớ là virus cho vật chủ (host) này "thường" thì "không" lây nhiễm vật chủ khác hoặc kháng-nguyên của vật chủ này có thể không gây phản ứng miễn-dich cao ở vật chủ khác. Nhưng "đôi-khi" chúng có thể nhiễm bệnh "chuyển-dịch" từ heo, gà sang người như trong bệnh cúm hoặc từ khỉ sang người như virus HIV gây bệnh AIDS.

Tóm tắt, Genetic shift (di truyền phiêu-biến) là cơ chế miêu tả đột biến di truyền là tăng/giảm tần số gene trong tổng vốn gene (gene pool) có thể xảy ra ở mọi loài. Trong khi đó antigenic shift (kháng-nguyên đột biến chuyển-dịch) mô tả sự đột biến di truyền ở virus làm thay đổi kháng-nguyên bề mặt của chúng và sự đột biến này "có thể" giúp virus chuyển-dich lây lan truyền nhiễm từ vật chủ này sang vật chủ khác; tất nhiên là virus có kháng-nguyên đột biến này vẫn lây nhiễm vật chủ nguyên thuỷ.